Παγκόσμια (εκτός Ελλάδας) Ημέρα Ψυχικής Υγείας

Φωτογραφία του Alex Majoli, από το κλείσιμο της πτέρυγας 16 του Ψ.Ν. Λέρου (1994)

Ανήμερα της Παγκόσμιας Ημέρας για τη Ψυχική Υγεία, ο απολογισμός της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης στην Ελλάδα παραμένει θλιβερός.

Το 1994 η Παγκόσμια Ομοσπονδία Ψυχικής Υγείας και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) θεσμοθέτησαν την 10η Οκτωβρίου ως ημέρα της Ψυχικής Υγείας, με σκοπό την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης για τα ψυχικά νοσήματα.

20 περίπου χρόνια μετά, η ψυχική ασθένεια παραμένει ταμπού. Ο φόβος του στιγματισμού εξακολουθεί να αποτρέπει πολλούς ασθενείς από την προσφυγή σε ειδικευμένα κέντρα και θεραπευτές, ενώ παρά τις εντεινόμενες προσπάθειες πληροφόρησης για ζητήματα ψυχικής υγείας, παρατηρείται ακόμη έλλειμμα στην αποδοχή της ψυχικής ασθένειας, τόσο για τον ίδιο μας τον εαυτό, όσο και για άτομα του φιλικού και συγγενικού μας περιβάλλοντος.

Σύμφωνα με στοιχεία του ΠΟΥ, οι πάσχοντες από κατάθλιψη, και συγκεκριμένα εκείνοι που παρουσιάζουν κλινικά διαπιστωμένη κατάθλιψη, ξεπερνούν παγκοσμίως τα 400 εκατ. άτομα. Οι πάσχοντες από σχιζοφρένεια ανέρχονται σε 25 εκατομμύρια, ενώ 95 εκατομμύρια άνθρωποι υποφέρουν από διαταραχές που σχετίζονται με την κατάχρηση του αλκοόλ. (Περισσότερα στοιχεία του ΠΟΥ για το 2011 εδώ).

Αν και το 27% των ενήλικων ευρωπαίων πολιτών υποφέρουν μία τουλάχιστον φορά στη ζωή τους από κακή ψυχική υγεία, 60 με 65% αυτών δεν λαμβάνουν ακριβή διάγνωση και κατάλληλη θεραπεία. Τουλάχιστον στο 60% των περιπτώσεων, οι πρώτες ενδείξεις εμφανίζονται στην εφηβική ηλικία, εξαιτίας όμως της άγνοιας ή της άρνησης, τα προβλήματα γίνονται χρόνια, πριν επιληφθεί κάποιος θεραπευτής. (Περισσότερα στοιχεία για την Ευρώπη εδώ).
Αύξηση κατά 50% της μείζονος κατάθλιψης στον ελληνικό πληθυσμό

Σύμφωνα με έρευνα του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ), η προοδευτική αύξηση της κατάθλιψης από την έναρξη της οικονομικής κρίσης μέχρι σήμερα (2008-2013) παίρνει ανησυχητικές διαστάσεις στην ελληνική κοινωνία: To 2013 η μηνιαία επικράτηση της μείζονος κατάθλιψης, εκείνης δηλαδή της κλινικής οντότητας που χρήζει άμεσα θεραπείας, ανέρχεται σε ποσοστό 12,3% του ελληνικού πληθυσμού, με το αντίστοιχο ποσοστό το 2011 να ανέρχεται στο 8,2%.

Κάτι που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, είναι το γεγονός πως από τα συγκριτικά στοιχεία της έρευνας του 2011 και του 2013 αναφορικά με τη συσχέτιση της επικράτησης της κατάθλιψης και της οικονομικής δυσχέρειας, προκύπτει παρόμοια αύξηση της επικράτησης της κατάθλιψης, τόσο για αυτούς που αντιμετωπίζουν σοβαρά οικονομικά προβλήματα (από 20,9% το 2011 σε 33,8%), όσο και για αυτούς με λιγότερα (από 6,2% σε 10,7%).

Για περισσότερα στοιχεία του 2011 από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας για το χώρο της ψυχικής υγείας στην Ελλάδα, εδώ.

Η Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση, που δεν έγινε ποτέ

Σε ενημερωτικό έντυπο του Προγράμματος Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης, ΨΥΧΑΡΓΩΣ, αναφορικά με το σχέδιο δράσης, διαβάζουμε:

Με τον όρο «Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση» εννοούμε το σύνολο των παρεμβάσεων που επιτρέπουν στον ψυχικά ασθενή να παραμείνει ενεργός πολίτης μέσα στην κοινότητα, μέσα στο οικογενειακό του περιβάλλον, με αυτονομία, οικονομική δράση και κοινωνική ένταξη. Να έχει δηλαδή μια ζωή εντελώς διάφορη από εκείνη που θα είχε ένας μακροχρόνια έγκλειστος στο Ψυχιατρείο.

Η εφαρμογή της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης, ξεκίνησε στην Ελλάδα βασισμένο στο νόμο για το Εθνικό Σύστημα Υγείας (Ν.1397/83), στα πλαίσια του Κανονισμού 815/84 (Πρόγραμμα Ευρωπαϊκής Κοινότητας, ο οποίος έθεσε και τα θεμέλια της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης).

Στρατηγικός στόχος των Δράσεων της Ψυχικής Υγείας μέχρι το 2010, είναι η

αποασυλοποίηση του μεγαλύτερου δυνατού αριθμού χρόνιων ψυχικά ασθενών που σήμερα διαβιούν σε κλειστές δομές, η ανάπτυξη ανοιχτών κοινοτικών δομών πρόληψης και θεραπείας και η υλοποίηση ενεργειών κοινωνικής και οικονομικής επανένταξης των ψυχικά ασθενών.

Στο επίπεδο των δομών και των υπηρεσιών, στόχος είναι η ανάπτυξη ενός πλήρους δικτύου υπηρεσιών στην κοινότητα που να διασφαλίζει σε επίπεδο υγειονομικής περιφέρειας λειτουργική επάρκεια ως προς τις ανάγκες του τοπικού πληθυσμού, στόχος πολύ ευρύτερος από την απλή αντιμετώπιση της ασθένειας.

Μεταρρύθμιση ή Απορρύθμιση;

Σύμφωνα με δεσμεύσεις που έχουν αναλάβει απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση διαδοχικές ηγεσίες του υπουργείου Υγείας από το 2009, τα τρία κύρια δημόσια ψυχιατρικά νοσοκομεία της χώρας (Αττικής, Θεσσαλονίκης και Δρομοκαΐτειο) θα πρέπει να έχουν καταργηθεί έως το Δεκέμβριο του 2015, ώστε να συνεχιστεί η εκταμίευση κονδυλίων του ΕΣΠΑ για την ψυχική υγεία.

Ηδη έχουν πάψει να δέχονται ασθενείς τέσσερα μεγάλα ψυχιατρικά ιδρύματα της χώρας: Πέτρας Ολύμπου, Κέρκυρας, Χανίων και Παιδοψυχιατρικό Αττικής (Νταού Πεντέλης).

Η κατάργηση των ιδρυμάτων, ωστόσο, απαιτεί σαφές σχέδιο λειτουργίας εναλλακτικών κλινών υποδοχής και σύνδεσής τους με εξωνοσοκομειακές μονάδες, τις οποίες ανέλαβαν είτε δημόσια νοσηλευτικά ιδρύματα είτε ΝΠΙΔ (ΜΚΟ), που εκλήθησαν από παλαιότερες ηγεσίες του υπουργείου Υγείας να αναλάβουν ένα μέρος του έργου.

Στην Αθήνα, αντί για 50 μονάδες που χρειάζονται, σήμερα λειτουργούν μόλις 9, ενώ δεν λειτουργούν όλες σε διασύνδεση με τις μονάδες ψυχιατρικής νοσηλείας στα νοσοκομεία. Την ώρα που η αναγκαστική νοσηλεία παρουσιάζεται ως έσχατη λύση, στην Ελλάδα ισχύει ό,τι και πριν από 30 χρόνια: το 55% των εισαγωγών γίνεται κατόπιν εισαγγελικής παραγγελίας για εγκλεισμό.

Ένα μόνιμο πρόβλημα που εντοπίζεται στο σύνολο των ψυχιατρικών μονάδων είναι η έλλειψη νοσηλευτικού και ιατρικού προσωπικού, που περιορίζει (σε περιπτώσεις ακόμη και αναστέλλει) τη δυνατότητα υποδοχής νέων ασθενών.

Την ίδια ώρα, μερικές εκ των συνεργαζόμενων ΜΚΟ κατηγορούνται για σκανδαλώδη διαχείριση, ενώ οι εργαζόμενοι σε αυτές παραμένουν για πολλούς μήνες απλήρωτοι.

Οι ιδιωτικές κλινικές αυξάνονται, δομές κλείνουν ή συρρικνώνουν τις υπηρεσίες τους, και ένας στους τρεις ψυχικά πάσχοντες παραμένουν ανασφάλιστοι, χωρίς να μπορούν να εξασφαλίσουν ούτε τα φάρμακά τους.

Για το τέλος, ιδιαίτερη ανησύχια προκαλεί η πρόθεση της κυβέρνησης να εφαρμόσει άμεσα το μέτρο της παρακράτησης υψηλού ποσοστού επί της σύνταξής των ψυχικά πασχόντων που φιλοξενούνται σε δημόσιες ή ιδιωτικού δικαίου (ΜΚΟ) μονάδες, προκειμένου να συνεχίσουν να τυγχάνουν αυτής της φιλοξενίας ή φροντίδας.

Η Πανελλαδική Συσπείρωση για τη Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση, καλώντας σε συγκέντρωση έξω από το υπουργείο Υγείας την Παρασκευή 11 Οκτωβρίου στις 11:00, αναφέρει σε ανακοίνωσή της:

«H παρακράτηση προβλέπει κυριολεκτικό ξεζούμισμα των φιλοξενουμένων στις δομές, σε ποσοστό, ανάλογα με το ύψος της σύνταξης, που ξεκινά από 40% και φτάνει μέχρι 80%. Αυτή η παρακράτηση, ούτως ή άλλως αυθαίρετη και ληστρική, δεν γίνεται για βελτίωση, έστω και προσχηματικά, της φροντίδας τους, αλλά προορίζεται ν΄ αντικαθιστά ισόποσα τμήμα του προϋπολογισμού της εκάστοτε μονάδας φροντίδας/φιλοξενίας. Προβλέπεται, μάλιστα, η αναδρομική παρακράτηση από την ημερομηνία που ψηφίστηκε ο σχετικός νόμος, το 2011. Πρόκειται, ουσιαστικά, για ιδιωτικοποίηση του δημοσίου με μια και μόνη κίνηση: τον εκβιαστικό εξαναγκασμό των περιθαλπόμενων/φιλοξενουμένων να πληρώνουν, και μάλιστα αδρά, για τις παρεχόμενες υπηρεσίες.»


Σημείωση: Όλες οι φωτογραφίες είναι του Alex Majoli, από το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο της Λέρου (1994).