Επιστολή του Χ. Βαρουχάκη για την Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση προς τον υπ. Υγείας Π. Κουρουμπλή και την Επίτροπο M. Thyssen

Χάρης Βαρουχάκης  
Ψυχίατρος
Τέως Διευθυντής Ιατρικής Υπηρεσίας του Ψ.Ν.Α.
Γρηγορίου Ε΄23, Πειραιάς Τ.Κ.18534
Τηλ. 210-4171681  E-Mail: bxaris@otenet.gr

                                                                      Πειραιάς 29 Ιανουαρίου 2015

Προς
1. Κύριο Παναγιώτη Κουρουμπλή Υπουργόν Υγείας
2. Κυρία Marianne Thyssen, Επίτροπο Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων

Κοινοποίηση:
1. Αναπληρωτή Υπουργόν Υγείας Κύριο Ανδρέα Ξανθό
2. Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας
3. Κύριο Filip Busz, Επικεφαλής Μονάδας F στην Διεύθυνση Απασχόλησης

Θέμα: Η κατάρρευση της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης στην Ελλάδα και προτάσεις για τη διόρθωση της κατάστασης

Αξιότιμη Κυρία Επίτροπε,
Αξιότιμε Κύριε Υπουργέ,

Θα επαναλάβω και σε σας συνοπτικά όσα ματαίως και επανειλημμένα έχω επισημάνει στους προ υμών Έλληνες Υπουργούς Υγείας και αρμόδιους Επίτροπους και υπηρεσιακούς παράγοντες. Το πράττω με την ιδιότητα του επί σαράντα χρόνια κρατικού λειτουργού, του επικεφαλής του Ιατρικού Σώματος και Συντονιστή των Προγραμμάτων Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης στο μεγαλύτερο Ψυχιατρικό Νοσοκομείου της Ελλάδας και του ενεργού Έλληνα και Ευρωπαίου πολίτη.

Με έγγραφα και αναφορές, ών ουκ έστιν αριθμός, επιχείρησα, από τριακονταετία μέχρι και πρόσφατα, αλλά χωρίς αποτέλεσμα, να επιστήσω την προσοχή του Υπουργείου Υγείας και των αρμοδίων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στους κινδύνους που απειλούσαν και απειλούν δυστυχώς ακόμα τους ψυχικά πάσχοντες στην Ελλάδα και τα παρακμιακά φαινόμενα που παρατηρούνται στη διαχείριση των πόρων που διατίθενται από την Ευρωπαϊκή Ένωση υπέρ αυτών των προσώπων. Και να επισημάνω επίσης τις βασικές αιτίες αυτής της απαράδεκτης εξέλιξης με ευθύνη που δεν περιορίζεται μόνο στους Έλληνες αρμόδιους, αλλά και στους αρμόδιους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Τα σχετικά λεπτομερή έγγραφα, πολύ παλαιά αλλά και πολύ πρόσφατα, μπορείτε να τα αναζητήσετε στις αρμόδιες Υπηρεσίες του Υπουργείου και της Επιτροπής αλλά και εγώ μπορώ να τα θέσω στη διάθεσή σας εάν το κρίνετε χρήσιμο.

Συνοψίζω για μια φορά ακόμη τις επισημάνσεις και τις προτάσεις μου:

1. Η ούτως ειπείν Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση έχει εκπέσει σε μια κενή περιεχομένου βαρύγδουπη διατύπωση. Τα δικαιώματα των ψυχικά πασχόντων αγνοούνται ασύστολα, ακόμα και η ίδια η βιολογική τους ύπαρξη δοκιμάζεται βάναυσα.

2. Η επέλαση της κομματοκρατορίας και τα παρακμιακά φαινόμενα καλά κρατούν και θεριεύουν.

3. Η ιδεολογική σκλήρυνση, που θεωρεί τα ψυχιατρεία ως την μόνη αιτία των δεινών, επιδεινώνεται και οδηγεί σε κατά Χίτλερ τελικές λύσεις σε βάρος ανυπεράσπιστων και εγκαταλειμμένων ανθρώπων.

4. Επιτροπές επί επιτροπών, Ελλήνων και ξένων, ποικίλης αλλά με άγνωστα τα κριτήρια επιλογής και συνθέσεως, παρακολουθούν, άγνωστο τι ακριβώς, αλλά περιέργως δεν βλέπουν αυτά που όλοι οι άλλοι βλέπουν και που όφειλαν και αυτοί να δουν και να διορθώσουν.

5. Μονάδες και Μηχανισμοί Υποστήριξης πλούσια χρηματοδοτούμενες που πολλούς και ποικιλοτρόπως υποστήριξαν αλλά λίγο συνέβαλαν στην υποστήριξη των ίδιων των αρρώστων.

6. Θεσμικά κενά, που εδώ και δεκαετίες εντοπίστηκαν, χαίνουν ακόμα για να διευκολύνουν όσους σπεύδουν ιδιοτελώς να επωφεληθούν.

7. Όλοι ή σχεδόν όλοι, άλλοι από ιδιοτέλεια, άλλοι από ασύγγνωστη άγνοια πιπιλίζουν το Πρόγραμμα που βαρύγδουπα και ανελλήνιστα ονομάσθηκε Ψυχαργώς. Ελάχιστοι όμως γνωρίζουν ποιοι και πως επιλέχτηκαν αυτοί που εν κρυπτώ και παραβύστω το σχεδίασαν, ποια λίγα από αυτά που αρχικά σχεδιάστηκαν μετά από δεκαπέντε χρόνια εφαρμογής επιτεύχθηκαν, ποιες κρίσιμες αρνητικές συνέπειες σημειώθηκαν, ποιοι από ποιους και με ποια κριτήρια κλήθηκαν να το υλοποιήσουν, με τι ποσά και με ποιο τρόπο υπολογισμού χρηματοδοτήθηκαν. Εσχάτως μάλιστα πληθαίνουν οι  καταγγελίες, ακόμα και από πολιτικά στελέχη του Υπουργείου Υγείας, για πολλά ύποπτα και περίεργα συμβαίνοντα, αλλά ο αναγκαίος έλεγχος καρκινοβατεί, με προφανές όφελος για τους ιδιοτελώς διαχειρισθέντες το δημόσιο χρήμα και σε βάρος των εντίμων που προσπαθούν να περισώσουν ό,τι μπορεί να περισωθεί  και έχουν εγκλωβιστεί σε ένα βαρύ και ψυχοφθόρο κλίμα γενικευμένης καχυποψίας. Συνεχίζεται έτσι η στρεβλή και λιπώδης διόγκωση του Ιδιωτικού Τομέα και η θανάσιμη καχεξία του Δημόσιου Τομέα.

8. Τόσο το Υπουργείο Υγείας όσο και η Επιτροπή πρέπει να  παραδεχτούν ότι έχουν αυτοπαγιδευτεί στις επιλογές τους και στις πράξεις και στις παραλείψεις τους σχετικά με τα Ν.Π.Ι.Δ., στα οποία εμπιστεύτηκαν τη λειτουργία Μονάδων Ψυχικής Υγείας. Γιατί ακόμη και στη περίπτωση που διαπιστωθούν σε κάποιες από αυτά κάθε μορφής παράνομες πράξεις ή ατασθαλίες ή άλλα παρακμιακά φαινόμενα, η επιστροφή, των προσώπων που στεγάζονται σε αυτές τις Μονάδες, στα γιγαντιαία και αποκρουστικά Άσυλα είναι αδιανόητη. Και γιατί επίσης απαράδεκτη είναι η απόλυση των εκεί εργαζομένων. Όμως τόσο το Υπουργείο όσοι και οι αρμόδιοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης πρέπει να βρουν τρόπο, ώστε να μπορούν να αντισταθούν στον εκβιασμό που μπορεί να υποκρύπτει η επίκληση τέτοιων επιχειρημάτων. Και βέβαια όλοι να είναι προσεκτικότεροι όταν παραδίδουν  σε ιδιώτες τους δημόσιους πόρους. Και επαναλαμβάνω ότι θα πρέπει κάποτε να κληθούν να εξηγήσουν, όσοι το όφειλαν, γιατί τόσα χρόνια δεν πρόσεξαν τα παρακμιακά αυτά φαινόμενα που επανειλημμένα τους είχαν επισημανθεί και γιατί δεν έκαναν κάτι για να τα αποσοβήσουν.

9. Οι ψυχίατροι, οι λοιποί εργαζόμενοι στις Μονάδες Ψυχικής Υγείας και οι νοσηλευόμενοι σε αυτές ουσιαστικά είναι αμέτοχοι στη λήψη των αποφάσεων. Οι μόνες απόψεις, που ελήφθησαν διαχρονικά (από «Ψυχαργούς» γενέσεως) υπόψη και δυστυχώς φαίνεται να λαμβάνονται ακόμη, είναι οι των εκλεκτών φίλων και παρατρεχάμενων της εκάστοτε εξουσίας και των συνοστιζομένων πέριξ αυτής.

Εργαζόμενοι απωθούμενοι από τα κέντρα των αποφάσεων, αμέτοχοι στα τεκταινόμενα, απλήρωτοι επί μήνες,  προσωπικά ανασφαλείς και υπόδουλοι της ανάγκης, όμηροι του Δημοσίου ή των ιδιωτών εργοδοτών τους, που με τα λεφτά του δημοσίου τους προσέλαβαν και τώρα τους απειλούν με απολύσεις και τους χρησιμοποιούν, (όπως και τους αρρώστους άλλωστε), για να εκβιάσουν το Κράτος, δεν μπορούν να απολαύσουν και να διατηρήσουν τον ενθουσιασμό που απαιτείται για μια ουσιαστική Ψυχιατρική μεταρρύθμιση.

10. Υπάρχουν πολλά και ουσιώδη κενά, προβλήματα εφαρμογής και αντιφάσεις, στο υπάρχον θεσμικό πλαίσιο. Ψυχικά πάσχοντες και νοητικά υστερούντες μεταφέρθηκαν και μεταφέρονται σε οικοτροφεία κατά παράβαση ρητών διατάξεων του Νόμου. Άρρωστοι τίθενται σε δικαστική συμπαράσταση με διαδικασίες ατελείς και ενδεχομένως ιδιοτελείς.

 

11. Η γενικευμένη απογοήτευση από όσα συμβαίνουν και το πλήθος και η βαρύτητα των  αποτόκων της ανθρωπιστικής κρίσης αιτημάτων έχουν οδηγήσει πολλούς στην παραίτηση, στην απουσία οποιασδήποτε αντίδρασης ή σε προσπάθειες περιχαράκωσης, προκειμένου να διασωθεί ό,τι μπορεί να περισωθεί.

Κυρία Επίτροπε,

Κύριε Υπουργέ,

Είμαι βέβαιος ότι η Ελλάδα, δεδομένης της οικτρής οικονομικής της κατάστασης, δεν μπορεί να εγγυηθεί, όποιες και εάν είναι οι οικονομικές εξελίξεις, την αξιοπρεπή λειτουργία των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας μετά το τέλος του 2015 με αποκλειστικά ελληνικούς πόρους. Εάν δε τα πράγματα εξελιχθούν ανεξέλεγκτα ακόμα και οι κοινοτικοί πόροι που έχουν εξασφαλιστεί για το 2014 και το 2015 θα κατασπαταληθούν με τη γνωστή παρακμιακή πρακτική και με ελάχιστο όφελος για τους πάσχοντες.

Θα πρέπει επομένως να επιδιώξουμε  και να πετύχουμε, τόσο από ελληνικής όσο και από κοινοτικής πλευράς την διάθεση των πόρων που έχουν εξασφαλιστεί μέχρι το τέλος του 2015, με τρόπο αξιόπιστο και μετρήσιμα αποτελέσματα, με βασικό και πρώτο κριτήριο το μεγαλύτερο δυνατό όφελος για τους ψυχικά πάσχοντες, και χωρίς τα παρακμιακά φαινόμενα  που έχουν επισημανθεί και που δυστυχώς με ευθύνη όλων μας συνεχίζονται ακόμη. Εάν  αυτό επιτευχθεί θα μπορέσουμε, ελπίζω, περί τον Οκτώβριο του 2015, να ζητήσουμε με πειστικά επιχειρήματα από μεν ελληνικής πλευράς την παράταση της χρηματοδότησης για ένα ίσως και περισσότερα χρόνια ακόμη, από δε της κοινοτικής την αποδοχή του αιτήματος.

Σας προτείνω λοιπόν:

1. Να καταργήσετε πάραυτα το Μνημόνιο Συνεργασίας Λυκουρέντζου- Αντορ  και την Απόφαση Μπόλαρη με την οποία ο κύριος αυτός θέλησε να δεσμεύσει την πολιτική του Κράτους μέχρι το 2020, με σαφή τον προσανατολισμό στην επικυριαρχία των Ν.Π.Ι.Δ.

2. Να κινήσετε τις διαδικασίες για την υπογραφή νέου Συμφώνου Συνεργασίας μεταξύ Υπουργείου Υγείας και Ευρωπαϊκής Επιτροπής. που θα περιλαμβάνει δεσμεύσεις που η  ελληνική πλευρά θα μπορούσε πράγματι να υλοποιήσει. Και όχι δεσμεύσεις που αποδέχεται ελαφρά  τη καρδία και χωρίς να τις καλοεξετάσει, προκειμένου να πετύχει τη χρηματοδότηση.

3. Να δρομολογήσετε τις διαδικασίες για την αναμόρφωση του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου και κυρίως του Νόμου 2071/ 92, του Νόμου 2716 /1999 και των διατάξεων του Αστικού Δικαίου που αναφέρονται στη Δικαστική Συμπαράσταση. Εάν αυτό δεν γίνει, είναι απολύτως βέβαιο ότι η πορεία προς μια ουσιαστική Ψυχιατρική μεταρρύθμιση θα συναντά σοβαρά και μερικές φορές ανυπέρβλητα εμπόδια. 

4. Να εγκρίνετε την διεξαγωγή δύο απολύτως αναγκαίων πειραματικών Προγραμμάτων:

4.1. Ένα πρόγραμμα συλλογής και επεξεργασίας των αναγκαίων επιδημιολογικών δεδομένων μετά το κλείσιμο κάποιου από τα Ψυχιατρικά Νοσοκομεία που έκλεισαν (π.χ. του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Πέτρας Ολύμπου ή Χανίων κ.τ.λ).

Τα στοιχεία που θα συγκεντρωθούν και η επεξεργασία τους θα βοηθήσουν να οργανωθούν σε καλλίτερες βάσεις οι Μονάδες Ψυχικής Υγείας που αντικατέστησαν τα Ψυχιατρεία που έκλεισαν και να εξαχθούν οι απαραίτητες πληροφορίες για το είδος, τον αριθμό, την απαραίτητη υποδομή, τη στελέχωση, την οργάνωση και τον τρόπο διοικητικής, επιστημονικής και λειτουργικής διασύνδεσής τους. Θα μας έδιναν επίσης πληροφορίες για   την οργάνωση και λειτουργία των Μονάδων Ψυχικής Υγείας, που θα αντικαταστήσουν τα εναπομένοντα Ψυχιατρικά Νοσοκομεία εάν και όταν αποφασιστεί το κλείσιμό τους.

4.2. Ένα δεύτερο πρόγραμμα: Λειτουργία Τομέα με την επιλογή μιας συγκεκριμένης γεωγραφικής περιοχής εντός της οποίας υπάρχουν ήδη και λειτουργούν όλες οι βασικές Μονάδες Ψυχικής Υγείας, περιλαμβανομένης και Μονάδας Ψυχικής Υγείας που λειτουργεί σε ειδικό Ψυχιατρικό Νοσοκομείο (Στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής ή, εναλλακτικά, στο Δρομοκαϊτειο). Στόχος του Προγράμματος είναι να καταδείξει ποιες είναι οι απαραίτητες προϋποθέσεις προκειμένου η Μονάδα του Ψυχιατρείου να καταργηθεί και τις υπηρεσίες που παρέχει εκείνη να αναλάβουν οι άλλες. Το προσωπικό που υπηρετεί τώρα στις Μονάδες του Τομέα θα ανήκει στον Τομέα και μπορεί να εργάζεται κυκλικά στις Μονάδες  ανάλογα με τις ανάγκες που έχει η κάθε Μονάδα και τον απαιτούμενο χρόνο της  απαραίτητης φυσικής παρουσίας του. (Σημειώνουμε ότι ουδείς εκ των Τομέων, στην περιοχή τουλάχιστο της Αττικής, λειτουργεί. Επίσης δε ότι η συγκρότησή τους παρουσιάζει μεγάλες ανισότητες και ως προς τον πληθυσμό για τον οποίο είναι υπεύθυνος ο κάθε Τομέας και ως προς την αντίστοιχη γεωγραφική έκταση και ως προς τις αντίστοιχες Μονάδες Ψυχικής Υγείας που περιλαμβάνει).

Η πιλοτική λειτουργία ενός Τομέα που διαθέτει επαρκείς Μονάδες όλων των τύπων και που θα συνδέονται διοικητικά, επιστημονικά και λειτουργικά με την ευθύνη ενός μονοπρόσωπου ή πολυπρόσωπου οργάνου και θα καλύπτουν σε καθημερινή και 24ωρη βάση όλες τις αντίστοιχες ανάγκες κατοίκων της περιοχής ευθύνης του, θα έδινε πολύτιμα στοιχεία για τον επιδιωκόμενο ευρύτερο σχεδιασμό.

Τα προγράμματα που προτείνω θα μας επιτρέψουν εξ άλλου να προσδιορίσουμε τον ελάχιστο αριθμό και τις ειδικότητες των εργαζομένων  που απαιτεί η ασφαλής λειτουργία κάθε είδους Μονάδας Ψυχικής Υγείας.  Και να προτείνουμε την έκδοση των αντιστοίχων Προεδρικών Διαταγμάτων και Υπουργικών αποφάσεων που προβλέπονται από το Ν.2716/1999, αλλά που, 16 χρόνια από την ψήφισή του, δεν έχουν εκδοθεί ακόμη και επέτρεψαν έτσι το πάρτι με τις χρηματοδοτήσεις και τις πλούσιες ατασθαλίες.

Τους βασικούς άξονες  και των δύο αυτών προγραμμάτων έχω ήδη σε σημαντικό βαθμό επεξεργαστεί. Για την υλοποίηση αυτών των πειραματικών προγραμμάτων θέτω στη διάθεσή σας την εμπειρία μου από την υλοποίηση αναλόγων προγραμμάτων και την αμισθί προσωπική μου εργασία.

5. Να προχωρήσετε στη  κατάρτιση νέου προγράμματος για την Ψυχική Υγεία μετά από εισήγηση Ομάδας εργασίας με ισχυρή εκπροσώπηση σ’ αυτήν της ΕΨΕ και άλλων ανεξάρτητων θεσμικών οργάνων  (π.χ. Συνήγορος του Πολίτη, Εθνική Επιτροπή για τα δικαιώματα του Ανθρώπου, Ειδική Επιτροπή Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές, συλλογικά όργανα εργαζομένων, ασθενών και συγγενών τους κ.α.).

6. Να αποφασίσετε την επανεξέταση, με συμμετοχή της ΕΨΕ και των άλλων ανεξαρτήτων οργάνων στην όλη διαδικασία, των προτάσεων που έχουν υποβληθεί μέχρι σήμερα για υλοποίηση μέσω του ΕΣΠΑ.

7. Να αποφασίσετε την εκπόνηση κατεπειγόντως ενός νέου συστήματος, κοστολόγησης των υπηρεσιών και χρηματοδότησης των Μονάδων που τις παρέχουν,  γιατί είδαμε που οδήγησε το υπάρχον. Σε μια βίαιη, απάνθρωπη και παράνομη εκστρατεία -όπως το θέλησε η με αριθμό Υ5α//Γ.Π.οικ. 99897 εγκύκλιος- για να αδειάσουν τα ψυχιατρεία και να γεμίσουν οι δομές των Ν.Π.Ι.Δ που έχουν κενές θέσεις, όπου κι αν βρίσκονται, και σε μια στρατιά «ωφελουμένων», υπαρκτών ή ανυπάρκτων. Μια δεύτερη εγκύκλιος αναριθμήτων σελίδων, εναργές και απεχθές παράδειγμα της πιο στυγνής γραφειοκρατικής εκφύλισης των προβλημάτων ολοκλήρωσε το κακό. Πολύ φοβάμαι ότι το αληθές θεραπευτικό συμφέρον όσων έχουν ανάγκη υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας έχει παραμερισθεί  ακόμη περισσότερο και το ενδιαφέρον έχει επικεντρωθεί αλλού. Των μεν φορέων στη σύνταξη εγγράφων και τη συμπλήρωση πινάκων με τρόπο που θα επιφέρει μεγαλύτερη χρηματοδότηση, των δε αρμοδίων του υπουργείου στον έλεγχο με τρόπο που θα επιφέρει την μικρότερη. Αυτές οι εγκύκλιοι πρέπει λοιπόν να αποσυρθούν αμέσως.

Σε περιόδους μεγάλης και γενικευμένης οικονομικής δυσπραγίας, το κόστος λειτουργίας δεν πρέπει ασφαλώς να παραγνωρίζεται. Εν τούτοις το νέο σύστημα θα πρέπει να βασίζεται λιγότερο στον αριθμό των αρρώστων και τον αριθμό και το είδος των αντιστοίχων θεραπευτικών παρεμβάσεων, και περισσότερο στον αριθμό και τις ειδικότητες του αναγκαίου προσωπικού. Γιατί ένας ελάχιστος αριθμός προσωπικού, ιδιαίτερα για τις  Μονάδες μεγάλου κόστους όπως τα Οικοτροφεία, είναι απολύτως απαραίτητος, ανεξαρτήτως του αριθμού των αρρώστων που στεγάζουν. Οι οικονομίες πρέπει να αναζητηθούν αλλού.

Ένα σύστημα εύρυθμης λειτουργίας Τομέα που θα βασίζεται σε πραγματικά στοιχεία ίσως αποδείξει π.χ. ότι είναι εφικτός ο περιορισμός Μονάδων μεγάλου κόστους (π.χ. οικοτροφεία) εάν αντικατασταθούν με Υπηρεσίες μικρότερου κόστους και περισσότερο μάλιστα συμβατές με το πνεύμα της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης (π.χ  Υπηρεσίες βοήθειας στο σπίτι συνδυαζόμενες και με κάποια ενδεχομένως οικονομική ενίσχυση της οικογένειας).

8. Μετά την υπογραφή του νέου Μνημονίου να συγκροτήσετε Επιτροπή Παρακολούθησης και Αξιολόγησης της εφαρμογής του με ισχυρή εκπροσώπηση σ’ αυτή προσώπων που διαθέτουν την «έξωθεν καλή μαρτυρία», που θα εργάζονται χωρίς αμοιβή, δεν θα συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με ηθικά ή υλικά συμφέροντα και θα προταθούν από την ΕΨΕ και τα ανωτέρω αναφερόμενα θεσμικά όργανα.

Μία επί τόπου συνάντηση στην Αθήνα ή στις Βρυξέλλες αρμοδίων υπηρεσιακών παραγόντων του Υπουργείου Υγείας και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής πρέπει επειγόντως να πραγματοποιηθεί και να προηγηθεί των όποιων οριστικών αποφάσεων. Αυτοί οι υπηρεσιακοί παράγοντες θα εξέταζαν τις προτάσεις μου, θα  συμφωνούσαν με κάποιες από αυτές θα απέρριπταν άλλες, θα πρότειναν συμπληρωματικές θα ζητούσαν και τις απόψεις άλλων εγκύρων προσώπων και φορέων και θα προωθούσαν τις τελικές προτάσεις τους στους πολιτικούς τους προϊστάμενους. Στην συνάντηση αυτή, παρακαλώ να έχω την ευκαιρία να παραστώ.

Κυρία Επίτροπέ,

Κύριε Υπουργέ,

Επειδή τα πράγματα έχουν προσλάβει εκρηκτικό χαρακτήρα περιμένω την απάντησή σας το ταχύτερο δυνατό. Στην περίπτωση  δε  που συμμερίζεστε σε κάποιο βαθμό  τις ανησυχίες μου και τις σκέψεις που διατύπωσα πιο πάνω, μπορείτε να υπολογίζετε στην  εμπειρία που απόκτησα όταν επί πολλά χρόνια συντόνιζα και σχεδίαζα τα προγράμματα για την υλοποίηση μιας ουσιαστικής Ψυχιατρικής μεταρρύθμισης στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής, στην επαρκή γνώση της υπάρχουσας κατάστασης και των αιτίων της, την «έξωθεν καλή μαρτυρία», που ελπίζω ότι διαθέτω, σε ένα πλήθος εγγράφων από το προσωπικό μου αρχείο που μπορούν να στηρίξουν ισχυρισμούς για τα κακώς διατρέξαντα και προτάσεις για την απάμβλυνση των συνεπειών τους και την αμισθί, στο βαθμό που επιτρέπει η ηλικία,  προσωπική μου εργασία. Επίσης στη βοήθειά μου για τη διατύπωση τεκμηριωμένων  προτάσεων επί συγκεκριμένων ζητημάτων.

Με εκτίμηση
Χάρης Βαρουχάκης